ندامت و عزم بر ترک گناه

گروهى از متکلمان و فقیهان، حقیقت توبه را به معنى ندامت و عزم بر ترک گناه دانسته اند و از نظرگاه این دسته توبه دو رکن مقوم دارد که ندامت و عزم بر ترک گناه است. این نظریه نیز طرفداران زیادى دارد. غالب متکلمان معتزلى و گروهى از محققان شیعى طرفدار این نظریه اند. فقیه نامدار و متکلم برجسته شیعه، علامه حلى در بیشتر آثار خود این نظر را بر مى گزیند.
اشکال این نظریه همان است که در نقد و بررسى تعریف اول از توبه بیان کردیم که اگر عزم اختیارى است، نه دلیلى بر اعتبار آن داریم و نه به لوازم آن مى توانیم پایبند باشیم، و اگر عزم همان اراده و خواست غیراختیارى است که لازمه ندامت است.
علامه حلى در کتاب نهج المسترشدین به این نکته توجه کرده و نوشته است:
«... نبودن عزم بر ترک ]گناه[ در توبه نشانگر آن است که ندامت واقعى در تائب نبوده است. اگر اشکال شود که ظاهر روایت شریفه این است که عزم بر ترک گناه همانند ندامت جزء حقیقت توبه است، پاسخ این است که در روایت دیگر عزم بر ترک گناه لازمه ندامت است. امام صادق ـ علیه السلام ـ از امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ نقل مى کند: "ان الندم على الشر یدعو الى ترکه" و از حضرتش نیز نقل است "الندم على الذنب یمنع عن معاودته".