تعریف هاى توبه

عالمان و دانشمندان مسلمان از حقیقت توبه تعریف هاى گوناگون و زیادى ذکر کرده اند که مى توان آن ها را به شرح زیر سامان داد:

الف: ندامت

بسیارى از متکلمان و فقیهان در تعریف توبه گفته اند: توبه همان ندامت و پشیمانى است. این نظریه طرفداران زیادى دارد تا آن جا که برخى بر آن ادعاى اجماع کرده اند.
آیت الله سید عبدالاعلى سبزوارى در این باره چنین مى گوید:
«به دلیل اجماع و نص، حقیقت توبه همان پشیمانى است. پیامبر اکرم ـ صلى الله علیه وآله و سلم ـ در روایتى فرمودند: "در توبه پشیمانى کفایت مى کند" به بیان دیگر، این همان بازگشتن و روى کردن قلبى و درونى به سوى خدا پس از ارتکاب گناه است که جز با ندامت و پشیمانى شخص تحقق نمى یابد.»^[38]
دلیل هاى این دیدگاه: حامیان این دیدگاه به طور عمده به روایاتى ـ همانند روایات زیر ـ استدلال کرده اند.
عن ابى جعفر ـ علیه السلام ـ : «کفى بالندم توبة.»^[39]
امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمودند: «در توبه، ندامت کافى است.»
«عن ابان بن تغلب قال: سمعت ابا عبدالله ـ علیه السلام ـ یقول: ما من عبد اذنب ذنباً فندم علیه اِلاّ غفرالله له قبل ان یستغفر ... .»^[40]
ابان بن تغلب مى گوید: از امام صادق ـ علیه السلام ـ شنیدم که فرمود:
«هیچ بنده اى نیست که گناه کند، آن گاه پشیمان شود، جز این که خداى وى را مى بخشد پیش از آن که طلب آمرزش کند.»
«عن ابى عبدالله ـ علیه السلام ـ قال: قال امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ : ان الندم على الشر یدعوا الى ترکه.»^[41]
«امام صادق ـ علیه السلام ـ از قول امیرالمؤمنین نقل مى کند که حضرت فرمود: پشیمانى از گناه انسان را به ترک آن وادار مى کند.»
«محمد بن على بن الحسین قال: «مِنْ الفاظ رسول الله ـ صلى الله علیه و آله وسلم ـ : الندامة توبة.»^[42]
«شیخ صدوق نقل مى کند که رسول خدا فرمود: ندامت و پشیمانى، توبه است.»
امام زین العابدین ـ علیه السلام ـ فرمودند:
«اللهم! ان یکن الندم من الذنب توبة فانا اندم النادمین.»^[43]
«بار خدایا! اگر پشیمانى از گناه توبه است من از همه پشیمانان پشیمان ترم.»
«قال امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ : الندم على الخطیئة استغفار.»^[44]
على ـ علیه السلام ـ فرمود: «پشیمانى بر گناه و خطا، توبه است.»
«الندم على الذنب یمنع عن معاودته.»^[45]
«پشیمانى بر گناه، مانع بازگشت به آن است.»
«طوبى لکل نادم على زلّته ... .»^[46]
«خوشا به حال آن که از لغزش خود پشیمان باشد.»
«من ندم فقد تاب.»^[47]
«کسى که پشیمان شده باشد، توبه کرده است.»
و نیز روایات بسیار زیاد دیگر، به ویژه دعاها و نیایش هاى ائمه ـ علیهم السلام ـ تا آن جا که آیت الله محمدتقى آملى پس از نقل سه روایت در این باره مى گوید:
«افزون بر این ها مدلول روایات بى شمارى این است که توبه همان ندامت است.»