فورى بودن توبه

پـس تـوبـه - بـراى دفـع ضـرر - و نـیـز پـشـیـمـانـى بـر انـجـام هـر فـعـل قـبـیـح یـا اخلال به واجب ، لازم و واجب است ، و از آنچه گفته شد - چنانکه پیداست - وجوب فورى بودن توبه نیز استفاده مى گردد.
ایـن کـه گـفـتـیـم : و نـیـز پـشـیـمـانـى بـر انـجـام هـر فـعـل قـبـیـح بـراى آن اسـت کـه گـنـاهـان صـغـیـره را نـیـز شـامـل شـود؛ زیـرا چـه بـسـا شـخـصـى مـعـتـرض بـگـویـد: اسـتـدلال شـمـا کـه در آن بـیـان گـشـت کـه توبه براى دفع ضرر، لازم است ، ممکن است شامل گناهان صغیره نشود.
عـلامـه ، شـیـخ بـهایى قدس سره ⁽²⁴⁾ چنانکه در ریاض السالکین ⁽²⁵⁾ آمده ، مى فرماید:
شـکـى نیست که توبه ، به وفور واجب است ، چه گناهان به منزله سمومى هستند که به بـدن آسـیـب و ضـرر مـى رسـانـنـد، و چنانکه بر کسى که سم خورده لازم است مبادرت به استفراغ نماید تا بدن در شرف مرگ خویش ‍ را نجات دهد، بر گناهکار نیز واجب است که بـه تـرک گـنـاه مـبـادرت ورزد تـا دیـن خـود را که در شرف تباهى است رهایى بخشد، و البـتـه خـلافى در اصل وجوب توبه ، به دلیل سمع نیست ، چه بدان صریحا در قرآن امر شده و بر ترکش وعید آمده است که خداى تعالى مى فرماید:
اى مـؤ مـنـان ! بـه سـوى خـداى ، تـوبـه کـنـید؛ توبه اى نصوح ⁽²⁶⁾ و نیز فـرماید. و آن که توبه نکند از ستمکاران باشد⁽²⁷⁾ ولیکن خلاف در آن است کـه آیـا تـوبـه ، بـه دلیـل عـقـل نـیـز واجـب اسـت یـا خـیـر. مـعـتـزله آن را بـه دلیل وجوب دفع ضرر عقاب ، به عقل واجب دانسته اند.
چنانکه پیداست ، این دلیل عقلى ، دلالتى بر وجوب توبه از گناهان صغیره براى کسى که از گناهان کبیره اجتناب مى ورزد، ندارد.
از ایـن روسـت کـه بـهـشـمـیـه ⁽²⁸⁾ بـر آن رفـتـه انـد کـه تـوبـه ، تـنـهـا بـه دلیـل سمع واجب است و عقلا دلیلى بر آن موجود نیست . البته مى توان گفت که پشیمانى بـر فـعـل قـبـیـح ، مـقـتـضـاى عـقـل سـلیـم اسـت کـه هـر دو قـسـم را شامل است .
مـعـتـزله به صراحت ، فوریت وجوب توبه را معتقدند و چنین مى گویند که حتى اگر یک ساعت به تاخیر افتد، این خود گناهى دیگر باشد که توبه از آن نیز لازم است ؛ چنانکه اگر گناه کبیره باشد و توبه ، ساعتى به تاخیر افتد، دو گناه کبیره انجام شده است . مـتـکـلمـیـن امامیه نیز بر وجوب فوریت توبه معتقدند، لیکن چنین تفصیلى که معتزله بیان نموده اند، در کتب کلامى ایشان دیده نمى شود.